Świstak tatrzański

Flora i fauna * Pochodzenie * Występowanie * Życie codzienne * Budowa ciała

---

Jednym z najsympatyczniejszych zwierząt występujących w Tatrach jest świstak (Marmota marmota latirostis). Im więcej dowiaduję się o jego życiu i zwyczajach z literatury i własnych obserwacji, tym częściej dochodzę do wniosku, że od czasu objęcia ochroną, jego życie jest jedną wielką sielanką. W zasadzie oprócz człowieka jedynym wrogiem świstaka jest orzeł, który w Tatrach jest niezwykle rzadki. Zwierzęta te spędzają wiele czasu na zabawach i gonitwach po piargach i górskich łąkach, zajadając się roślinami i owadami, których mają wokół siebie pod dostatkiem. Obżerając się niemożliwie zbierają przez cały letni sezon grubą warstwę tłuszczu. A kiedy na jesień robi się w górach zimno i nieprzyjemnie, świstak sprytnie zaszywa się w swojej norce i zapada w głęboki sen zimowy. Podczas, gdy zimą inne zwierzęta walczą o przeżycie w ciężkich mrozach (kozice wyskubują spod grubej warstwy śniegu resztki traw), świstak smacznie sobie chrapie w swojej cichej i bezpiecznej norce, pod warstwą śniegu, otulony grubym sadłem i gęstym futerkim.

Pochodzenie: Świstak - jeden z największych gryzoni (większym od niego jest tylko bóbr) pojawił się w Ameryce Północnej pod koniec pliocenu. W Euroazji osiedlił się pod koniec trzeciorzędu. Później, w czwartorzędzie, świstak zaczął się osiedlać wszędzie tam, gdzie po ustąpieniu lodowców pojawiła sie roślinność. Obecnie na półkuli północnej żyje 14 gatunków świstaków. Są to min. Marmota bobak - świstak zamieszkujący jałowe stepy Europy Środkowej aż po Kazachstan, Marmota mamota - świstak alpejski oraz Marmota primigenia - gatunek świstaka, który ostatnio wyginął w Pirenejach. Wszystkie gatunki świstaka są do siebie bardzo podobne, różnią się tylko kolorem sierści. (początek)

Występowanie: Najbardziej rozpowszechniony w Europie jest świstak alpejski i dzieli się on na dwapodgatunki: pierwszy Marmota marmota marmota, zamieszkujący góry całej Europy z wyjątkiem Tatr w Polsce i Słowacji, gdzie występuje drugi podgatunek Marmota marmota latirostris - świstak tatrzański. Sadło świstaka było uważane za cenny środek leczniczy, dlatego był ontempiony przez stulecia. Jego populacja pod koniec XIX w. była najniższa i groziła wyginięciem niektórych gatunków. Jednak starania na rzecz ochrony zwierzęcia na początku XX w. doprowadziły do ponownego wprowadzenia świstaka do dolin alpejskich i do zwiększenia ilości tych zwierząt w Europie. Obecnie świstak alpejski występuje w Niemczech (Schwarzwald), we Francji (w Pirenejach został zaintodukowany w latach 50-tych, w Alpach i Masywie Centralnym), Austrii (Alpy), Słowenii (Alpy Julijskie) oraz w Szwajcarii (Jura). Próba wprowadzenia świstaka w Wogezach nie powiodła się.W samych górach ulubionym miejscem zamieszkiwania świstaka alpejskiego są odkryte tereny, powyżej granicy lasu od 1400 do 2700 m n.p.m. Zdarzają się jednak odstępstwa od tej reguły; można bowiem spotkać kolonie świstaków na wys. 800 m lub dużo wyżej na wys. 3200 m n.p.m. Muszą to być tereny otwarte i na ogół zbocza południowe, ponieważ zwierzę uwielbia wygrzewać się na słońcu. W Tatrach Polskich świstaka często można spotkać na piarzystych zboczach północych np. piarżyska pod Niżnim Kosturem w Dol. Pięciu Stawów. Ponieważ świstak jest zwierzęciem roślinożernym można często go spotkać w miejscach, gdzie teren kamienisty przeplata się z obszarami trawiastymi lub porośniętymi krzewami np. dzikiej róży lub wierzbą karłowatą. Zwierzę wybiera na swój rewir ziemię miękką, ale nie usypującą się. Wykopuje tam system norek (główna i kilka zapasowych), widocznych dzięki usypanym stożkom ziemi.
W Tatrach swistaka widziałem min: na piarżyskach pod północną ścianą Świnicy, w pobliżu żółtego szlaku na Szpiglasową Przełęcz na stokach Niżniego Kostura, pn-zach. zbocza Miedzianego w Dol. Pięciu Stawów, na piargach w Dol. Gąsienicowej przy szlaku niebieskim na Zawrat, na Słowacji na Przełęczy Koprowej i w Dol. Młynickiej w okolicach wodospadu Skok. (początek)

Życie codzienne świstaka: Zwierzę porusza się po swoim terytorium od norki głównej do zapasowej oraz między miejscem zabawy a rejonem gdzie się posila. Wydeptuje przy tym sieć wąskich ścieżynek wsród roślinności górskiej. Rozkład wszystkich norek jest znany każdemu świstakowi kolonii. Żaden świstak nie zawaha się skorzystać z norki innej rodziny lub czyjejś norki zapasowej w razie zagrożenia życia. Potem oczywiście zwierzę wraca do siebie. Kopanie jest prawdziwa pasją świstaków. Na ich terytoriach można znaleźć wiele różnego rodzaju dziur, rozpoczętych i nigdy nie skończonych norek oraz zapadniętych korytarzy. Sposobem porozumiewania się świstaków jest gwizd. Dźwięk ten wydawany nie tylko w sytuacjach zagrożenia (lisy, orły, człowiek), ale również podczas zabawy. Naliczono 959 wydawanych przez to samo zwierzę w ciągu 32 minut! Chyba najbardziej obawiają się ataku z powietrza ponieważ, kiedy któryś z świastaków zobaczy orła wydaje krótki przenikliwy świst i wszystkie zmykają do norek. Na widok czworonoga lub człowieka wydają inny dźwięk, który nie powoduje paniki w stadzie. Świstaki gromadzą się w celu sprawdzenia co było powodem alarmu a potem ewentualnie uciekają. Sam byłem świadkiem, kiedy świstaki na mój widok (przy czym zachowywałem się bardzo spokojnie i cicho, nie robiłem żadnych gwałtownych ruchów) nie wydawały żadnego świstu, jedynie przykicały powoli w okolice swoich norek i z uwaga obserwowały moje poczynania. Świstak spędza w swojej norce ok. 80% czasu. Pozostały czas wykorzystuje na jedzenie, wyczekiwanie w pozycji czuwania (siedzi wyprostowany na zadzie) lub zabawy (głównie młode osobniki). Może również wygrzewać się na słońcu z wyciągniętymi wzdłuż tułowia łapkami. Dzięki bystrości swoich zmysłów świstak potafi doskonale unikać niebezpieczeństw i dożyć nawet wieku 20 lat. (początek)

Budowa ciała: Świstak ma masywną i zaokrągloną sylwetkę. Ciało pokryte jest gruba warstwą futra. Składają się na nie dwa typy włosów: długie i rzadkie włosy okrywowe oraz krótki, ciemny i bardzo gęsty tzw. podszerstek. Odcień futra zmienia się wraz z ruchem zwierzęcia. Każdy włos ma cztery strefy kolorystyczne: czarna - najbliżej ciała, potem rude, znów czarne i na końcach beżowe (świstak alpejski). Sierść może mieć rudy kolor na grzbiecie i płowy na brzuszku. Niektóre osobniki bywają całkiem czarne (taka czarna owca wśród świstaków ;-)) lub białe (albinosy). Futro młodych jest bardziej szare i nieco ciemniejsze niż u osobników dorosłych. Zwierzęta te linieją raz do roku, na wiosnę lub na początku lata. Łapki tylne mają długie i mocne, przednie nieco krótsze.
Oko świstaka ma dość szczególną budowę. Siatkówka zawiera tylko czopki, które są efektem przystosowania świstaka do dziennego trybu życia. Zwierzę doskonale spostrzega ruch i ma bardzo szerokie pole widzenia. Świstak ma również doskonale wykształcony zmysł słuchu. Niebagatelną rolę wjego życiu odgrywa również węch; zwierzę regularnie używa gruczołów policzkowych i okołoodbytowych
Zęby: Dwie pary siekaczy świstaka, jedna górna i jedna dolna, rosną przez całe życie(początek)